اگرچه مفهوم حقوق بشر هزاران سال است که وجود داشته است، قوانین بین المللی حقوق بشر تنها در دهه 1940 ایجاد شد. این اولین بار بود که جهان حقوق جهانی بشر را به رسمیت شناخت و پایه های حمایت از این حقوق را پی ریزی کرد. این مبنا از منشور بین المللی حقوق که شامل اعلامیه جهانی حقوق بشر، دو میثاق بین المللی و دو پروتکل اختیاری است، می آید. چه چیزی در این اسناد گنجانده شده است؟
گام اول: اعلامیه جهانی حقوق بشر
تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر فرآیند آسانی نبود. کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل – به ریاست النور روزولت – برخی عناصر را مورد مناقشه قرار داد. آفریقای جنوبی که هنوز آپارتاید داشت، آشکارا ایده برابری نژادی را دوست نداشت. اتحاد جماهیر شوروی خواهان تمرکز بیشتر بر حقوق جمعی به جای حقوق فردی بود. در رای گیری سال 1948، 48 کشور به این سند 30 ماده ای رای مثبت دادند. هشت کشور رای ممتنع دادند اما هیچ یک رای منفی ندادند.
ما تمام 30 ماده را مرور نمی کنیم، اما حقوق ثابت شده عبارتند از:
- همه انسانها آزاد و برابر به دنیا می آیند
- همه مردم حق آزادی از تبعیض، شکنجه و بردگی را دارند
- همه مردم در برابر قانون برابرند و حقوق ما سلب نمی شود
- همه مردم حق داشتن حریم خصوصی، اجتماعات عمومی مسالمت آمیز، آزادی اندیشه و آزادی مذهب را دارند
- همه مردم برای کار برابر در یک محیط امن مستحق دستمزد برابر هستند
- همه مردم سزاوار دسترسی به غذا، آب، سرپناه و آموزش هستند
- همه – و به ویژه دولت ها – در حمایت از حقوق بشر مسئولیت دارند
مراحل بعدی: پیمان های بین المللی
بخش‌های بعدی منشور بین‌المللی حقوق تا سال 1966 ظاهر نشد، زمانی که مجمع عمومی سازمان ملل میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی را تصویب کرد. این میثاق ها فرآیندی مشابه با UDHR دارند. آنها اسناد جداگانه ای هستند زیرا حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی “حقوق مثبت” تلقی می شوند، به این معنی که این حقوق شامل آزادی انجام کاری است که اغلب مستلزم حمایت دولت است. حقوق “منفی” میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی نشان دهنده آزادی از مداخله دولت است.
ICESCR در سال 1976 لازم الاجرا شد. از سال 2020، این میثاق (که از نظر قانونی الزام آور است) دارای 171 طرف است. چهار کشور از جمله ایالات متحده این پیمان را امضا کرده اند اما آن را تصویب کرده اند. شامل حقوقی مانند:
- حق تعیین سرنوشت
- حقوق کارگران مانند حق دستمزد منصفانه، شرایط کار ایمن و سالم و فرصت های برابر برای ارتقاء
- حق اعتصاب و تشکیل اتحادیه های کارگری
- حق برخورداری از تامین اجتماعی
- حق برخورداری از آموزش ابتدایی رایگان و آموزش عالی با دسترسی برابر
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی حقوقی از قبیل:
- هر فردی حق زندگی دارد
- هیچ فردی نباید تحت شکنجه، رفتار ظالمانه یا مجازات تحقیرآمیز قرار گیرد
- هیچکس نباید برده شود
- هر کس حق آزادی اندیشه، مذهب و وجدان دارد
- همه در برابر قانون برابرند
ICCPR در سال 1976 لازم الاجرا شد. از سال 2021، 173 کشور این معاهده را تصویب کرده اند. شش کشور (از جمله چین) این سند را امضا کرده اند اما تصویب نکرده اند. ایالات متحده در سال 1977 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی را امضا کرد و سرانجام در سال 1992 آن را تصویب کرد.
پروتکل های اختیاری
بسیاری از معاهدات حقوق بشر دارای پروتکل های اختیاری هستند که اسناد جداگانه ای هستند که کشورهای طرف معاهده اصلی می توانند امضا کنند، به آن ملحق شوند یا تصویب کنند. اولین پروتکل اختیاری ICCPR راهی را برای رسیدگی به شکایات افراد و گروه هایی که ادعا می کنند حقوق معاهده نقض شده است، ایجاد می کند. در سال 1976 با معاهده اصلی لازم الاجرا شد. از سال 2020، 116 کشور طرف این معاهده هستند و بنابراین از نظر قانونی به آن ملزم هستند. پروتکل اختیاری دوم بر لغو مجازات اعدام تمرکز دارد. این پروتکل در سال 1991 لازم‌الاجرا شد. از سال 2021، 89 کشور به پروتکل دوم ملحق یا تصویب کرده‌اند که آخرین آنها ارمنستان، آنگولا و کشور فلسطین است.
چرا اعلامیه جهانی حقوق بشر اهمیت دارد؟
معاهدات تشکیل دهنده اعلامیه بین المللی حقوق بشر دامنه وسیعی در حقوق بین الملل حقوق بشر دارد. وکلا و قضات هنگام تصمیم گیری به اصول اشاره می کنند و بسیاری از قوانین اساسی نیز بر اساس این لایحه است. چرا همه معاهدات در صورت تکرار بسیاری از حقوق یکسان مهم هستند؟ UDHR نوآورانه بود اما از نظر قانونی الزام آور نبود. توافق نامه ها و پروتکل های اختیاری هستند. آیا این لایحه در مأموریت خود موفق است؟ منتقدان شک دارند. اجرا و پاسخگویی همیشه چالشی برای سازمان ملل بوده است. تصویب یک معاهده، دولت ها را به آرمان شهر حقوق بشر تبدیل نکرده است. بین حقوق بشر روی کاغذ و حقوق بشر در عمل فاصله وجود دارد. لایحه بین المللی حقوق بشر هنوز اهمیت دارد، اما باید کارهای زیادی انجام شود تا چشم انداز آن به واقعیت تبدیل شود.